Η διδασκαλία της ρωσικής γλώσσας στη Θεσσαλονίκη

Στις 26 Μαΐου του 2017 έλαβε χώρα η παρουσίαση της διαδικτυακής πύλης “KORNI.TODAY” – του τέκνου του πολιτιστικού συλλόγου “ΡΙΖΕΣ”. Με αφορμή αυτό το γεγονός θα θέλαμε να κάνουμε μία σύντομη αναφορά στη διδασκαλία της ρωσικής γλώσσας στην Ελλάδα και στους πολιτιστικούς δεσμούς που ένωναν το ρωσικό και το ελληνικό πολιτισμό κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων.

Καθ’όλη τη διάρκεια της ρωσικής ιστορίας η παρουσία της ελληνικής επιρροής σε όλα τα επίπεδα του κράτους – γλώσσα, πολιτισμό, επιστήμη, φιλοσοφία, θρησκεία – ήταν πολύ δυνατή και σημαντική. Ιδιαίτερη σημασία είχε, αλλά και εξακολουθεί να έχει έως σήμερα η καρποφόρα επίδραση των ελληνικών γραμμάτων στη ρωσική γλώσσα, καθώς και στη ρωσική γραμματεία γενικά.

Σε αυτό το σημείο μπορούν να δοθούν δύο εύστοχα παραδείγματα αυτής της επιρροής. Πρώτον, τα θεμέλια της ανώτατης εκπαίδευσης στη Ρωσία τέθηκαν από δύο Έλληνες αδελφούς κεφαλονίτικης καταγωγής – τον Ιωαννίκιο και το Σωφρόνιο Λειχούδες – με την ίδρυση της Σλαβοελληνολατινικής Ακαδημίας το 1687. Η ίδρυση της ακαδημίας αυτής έβαλε τέλος στην αντιπαράθεση μεταξύ της λατινόφιλης και της ελληνόφιλης πολιτικών και πολιτιστικών φατριών με τη νίκη της τελευταίας, η οποία διαδραματιζόταν το δέκατο έβδομο αιώνα με αφορμή την επιλογή ανάμεσα σε δύο εκπαιδευτικά συστήματα – το δυτικό και το ελληνικό. Ύστερα στη βάση αυτής της ακαδημίας ιδρύθηκε το Πανεπιστήμιο Λομονόσοβ της Μόσχας – ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Το 2007 στη Μόσχα εγκαινιάστηκε  από τον Πατριάρχη της Ρωσίας Αλέξιο τον δεύτερο με παρουσία του τέως προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας του Κάρολου Παπούλια το μνημείο των αδελφών Λειχούδων – ευγενική δωρεά του ελληνικού κράτους στη Ρωσία – το οποίο βρίσκεται δίπλα στο ναό των Θεοφανείων κοντά στην Κόκκινη πλατεία.

Το δεύτερο λαμπρό δείγμα της ελληνικής επιρροής στα ρωσικά γράμματα είναι ο Μάξιμος ο Γραικός, ή ο Μιχαήλ Τριβώλης, με καταγωγή από την Άρτα ο οποίος υπήρξε ο πιο παραγωγικός συγγραφέας του 16 αιώνα στο κράτος των Ρως, αλλά και σημαντικός στοχαστής και «δημοσιογράφος» – όσο επιτρέπεται να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον όρο σχετικά με εκείνη την εποχή – με αλύγιστη και ανυποχώρητη πολιτική στάση, για την οποία φυλακίστηκε και για κάποιο χρονικό διάστημα στερήθηκε κιόλας της δυνατότητας να γράφει – γεγονός που δηλώνει το πόσο σημαντικός και δυνατός ήταν ο πολιτικός του λόγος. Έπειτα όμως αναγνωρίστηκε το έργο του και ο ίδιος αγιοκατάχθηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Η ελληνική γλώσσα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο σχηματισμό της παλαιάς σλαβικής γλώσσας, όταν στην προσπάθεια να διατηρήσει την πολιτιστική ανεξαρτησία του κράτους του από την λατινογερμανική επίδραση ο βασιλιάς της Μοραβίας Ροστισλάβ το έτος 862 έστειλε στον Βυζαντινό αυτοκράτορα Μιχαήλ αίτημα να σταλούν στη Μοραβία οι Βυζαντινοί ιεραπόστολοι προκειμένου να διαμορφώσουν μία γλώσσα η οποία θα χρησιμοποιείτο από την εκκλησία και θα ήταν κατανοητή σε απλούς ανθρώπους. Έτσι δημιουργήθηκε από τον Κύριλλο και Μεθόδιο το αλφάβητο της παλαιάς σλαβικής γλώσσας – της μητέρας όλων των υπαρχουσών μέχρι τώρα σλαβικών γλωσσών, συμπεριλαμβανομένης της ρωσικής. Πέραν τούτου,  εισήχθησαν από τους Βυζαντινούς ιεραποστόλους πολλά γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα, καθώς μεταφέρθηκαν από την ελληνική γλώσσα μορφολογικά μοντέλα, λέξεις, φράσεις-κλισέ της ελληνικής στην παλαιά σλαβική γλώσσα, μερικές από τις οποίες μπορούμε να παρατηρήσουμε και στη σύγχρονη ρωσική.

Η ιστορία της ρωσικής γλώσσας θεωρείται από τους φιλολόγους ότι ξεκίνησε το 13 αιώνα μ.Χ. Από τότε στο κράτος των Ρως άρχισε να διαμορφώνεται η διγλωσσία – η συνύπαρξη της λόγιας γλώσσας, η οποία έπειτα ονομάστηκε εκκλησιαστική σλαβική γλώσσα και παρέμεινε επίσημη γλώσσα της Ρωσίας έως το 1917, και από την άλλη πλευρά, της απλής καθομιλουμένης ρωσικής γλώσσας η οποία πρωτοεμφανίστηκε σε γραπτή της μορφή στη λογοτεχνία του 17 αιώνα, εξελισσόταν ραγδαία στους μετέπειτα αιώνες με το αποκορύφωμα στα έργα του Πούσκιν, και συνέβαλλε ουσιαστικά στη δημιουργία της λογοτεχνικής γλώσσας (την οποία γνωρίζουμε από τα έργα του Γκόγκολ, του Τολστόι, του Τουργκένιεβ, του Ντοστογιέφσκιι και όλων των άλλων σπουδαίων Ρώσων πεζογράφων και ποιητών του 19 αιώνα), η οποία κηρύχθηκε επίσημη γλώσσα της Σοβιετικής Ένωσης και στη συνέχεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας ιστορίας των ελληνο-ρωσικών σχέσεων οι δύο χώρες μας χαρακτηρίζονταν από αμοιβαίο ενδιαφέρον και την πολιτισμική ανταλλαγή. Έτσι, σήμερα στη Ρωσία υπάρχουν τέσσερα τμήματα της νεοελληνικής και της βυζαντινής φιλολογίας – στα πανεπιστήμια Λομονόσοβ της Μόσχας, της Αγίας Πετρούπολης, της Κριμαίας και της Κουμπάν, πολυάριθμα τμήματα της κλασικής φιλολογίας, όπου διδάσκονται τα αρχαία, αλλά και τα νέα ελληνικά και πολλές σχολές, όπου τα ελληνικά υπάρχουν είτε ως υποχρεωτικό, είτε ως μάθημα της επιλογής, όπως στο Πανεπιστήμιο Διεθνών Σχέσεων και την Εκκλησιαστική Ακαδημία της Μόσχας και πολλά άλλα. Σημαντικό στάδιο της πορείας του σύγχρονου φιλελληνικού κινήματος στη Ρωσία έγινε η εισαγωγή στα σχολεία της νεοελληνικής γλώσσας ως δεύτερης ξένης το 2016.

Τα τελευταία χρόνια η διδασκαλία της ρωσικής γλώσσας στην Ελλάδα γενικότερα, αλλά και στη Θεσσαλονίκη συγκεκριμένα αποκτά όλο και ισχυρότερη παρουσία στον τομέα της εκμάθησης ξένων γλωσσών, καθώς και στη φιλολογία. Η ρωσική γλώσσα, ιστορία και πολιτισμός διδάσκονται στο Τμήμα Σλαβικών Σπουδών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, στο οποίο εντάχθηκε το τέως Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, στο Τμήμα Γλώσσας, Φιλολογίας και Πολιτισμού Παρευξείνιων χωρών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου όπου υπάρχει η ειδίκευση ρωσικής γλώσσας, φιλολογίας και πολιτισμού.  Τα μαθήματα της ρωσικής γλώσσας διεξάγονται επίσης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και, φυσικά, στο ΑΠΘ, όπου αν δεν κάνω λάθος, λειτουργεί και μία φοιτητική θεατρική ομάδα η οποία ανεβάζει τα έργα της ρωσικής λογοτεχνίας.

Μεγάλη δραστηριότητα στον χώρο της διδασκαλίας της ρωσικής γλώσσας, αλλά και της προώθησης του ρωσικού πολιτισμού παρατηρείται στο Ρωσικό Επιστημονικό και Πολιτιστικό Κέντρο της Πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα, το οποίο αναλαμβάνει την διεξαγωγή των εξετάσεων ρωσομάθειας στην Ελλάδα, και σε πολλούς άλλους φορείς – συλλόγους, πολιτιστικά κέντρα, φροντιστήρια ξένων γλωσσών σε όλη την επικράτεια της Ελλάδος. Έχουν εκδοθεί αρκετά βιβλία της γραμματικής και της εκμάθησης της ρωσικής γλώσσας προορισμένα ειδικά για τη χρήση στον Ελληνόφωνο μαθητικό κοινό. Μπορούμε να ισχυριστούμε λοιπόν, ότι η διδασκαλία της ρωσικής γλώσσας στην Ελλάδα έχει φτάσει σε στάδιο της διαμόρφωσης μιας ειδικής μεθόδου προσαρμοσμένης στις ανάγκες και τις ιδιότητες των Ελληνόφωνων μαθητών, ιδιαίτερα στην περιοχή της Βορείου Ελλάδος, όπου το ενδιαφέρον για τη ρωσική γλώσσα αυξάνεται κάθε χρόνο.

Σε αυτό το επίπεδο η δημιουργία μιας ναυαρχίδας στην εξέλιξη αυτή αποτελεί αδήριτη ανάγκη. Ο πολιτιστικός σύλλογος «Ρίζες», οργανισμός που έχει τόσο πολλούς στόχους ύψιστης σημασίας για τη ρωσική κοινότητα στη Θεσσαλονίκη και για την ενίσχυση των ελληνο-ρωσικών σχέσεων σε όλους τους τομείς, ο οποίος παρά το γεγονός που ιδρύθηκε σχετικά πρόσφατα απέδειξε τη δυνατότητα και την αρμοδιότητά του να προσφέρει λύσεις στον τομέα της προβολής και της προώθησης της ρωσικής γλώσσας και του πολιτισμού τόσο στη ρωσόφωνη διασπορά της Θεσσαλονίκης, όσο και στο ελληνικό κοινό.

Έχοντας κάνει μία δυνατή παρουσία στον χώρο της διεξαγωγής των συνεδρίων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, με απαραίτητες για τους στόχους του εγκαταστάσεις μαζί με πλούσια ρωσική βιβλιοθήκη ο σύλλογος «Ρίζες» έχει κάνει ένα καινούργιο σημαντικό βήμα – την έναρξη της λειτουργίας της διαδικτυακής πύλης «KORNI.TODAY». Αυτός ο ιστότοπος μπορεί να προσφέρει πολλές δυνατότατες σε όλες τις εμπλεκόμενες σε θέματα ρωσικής γλώσσας και πολιτισμού πλευρές·

για τους καθηγητές – να επικοινωνούν μεταξύ τους και να ανταλλάσσουν την εμπειρία και τις απόψεις, με στόχο να γίνει η ώσμωση των άξιων, αλλά μεμονωμένων προσπαθειών να διαμορφωθεί μία ολοκληρωμένη μέθοδος της διδασκαλίας της ρωσικής γλώσσας στους ελληνόφωνους

για τους Έλληνες μαθητές – να ενημερώνονται για τη σύγχρονη ζωή στη Ρωσία και να γνωρίζουν τις πληροφορίες για τον ρωσικό πολιτισμό, να βελτιώνουν τις επιδώσεις τους στην κατανόηση του γραπτού και του προφορικού λόγου

για τα μέλη της ρωσόφωνης διασποράς – να μην χάσουν την επαφή τους με τη γλώσσα και να διατηρούν τις ρίζες τους

στους Έλληνες επισκέπτες η πύλη μπορεί να προβάλλει μία έγκαιρη και αληθινή εικόνα της Ρωσίας, να αναδεικνύει τις πολιτιστικές της αξίες της και να προωθεί το ρωσικό πολιτισμό στην Ελλάδα.

Με την αφοσίωση και το μεράκι που έχουν όλα τα μέλη του συλλόγου «Ρίζες» για όσα κάνουν και προσφέρουν, με την πραγματογνωμοσύνη των ειδικών που δημιούργησαν την «KORNI.TODAY» και τις δυνατότητες που διαθέτει, αυτή η πύλη μπορεί να «παντρέψει» πολλούς στόχους. Της ευχόμαστε να ριζώσει!